Ít ai biết rằng các con đường ở Hà Nội đều được đặt tên theo một quy luật nhất định có chủ đích và có giá trị lịch sử. Và để tuân theo quy luật đặt tên đó, các nhà sử học, quy hoạch kiến trúc không ít lần phải đau đầu. Mời các bạn tìm hiểu qua bài viết dưới đây để hiểu về cách đặt tên đường ở Hà Nội nhé.
Ngoại trừ các tuyến phố lâu đời đã có tên tiếng Việt từ thời xa xưa như Lò Sũ, Tràng Thi, Lò Đúc... các phố ở Hà Nội đều được đặt tên tuân theo quy tắc cụm, mỗi cụm ứng với một triều đại, giai đoạn lịch sử nhất định.
☼ Tham khảo: Tổng hợp danh sách tên đường phố Hà Nội theo các quận, huyện
1. Cụm “truyền thuyết-cổ đại”
Bao quanh Hồ Tây là các con đường gồm Lạc Long Quân, Âu Cơ, An Dương Vương, Hùng Vương, tên của 4 nhân vật trong truyền thuyết/ lịch sử cổ đại của Việt Nam.
2. Cụm “chống Bắc thuộc”
Các con phố ở phía dưới Hồ Gươm được đặt tên theo các danh nhân trong thời kỳ chống Bắc thuộc gồm Hai Bà Trưng, Bà Triệu, Mai Hắc Đế, Triệu Việt Vương, Triệu Quốc Đạt, Phùng Hưng, Lý Nam Đế, Khúc Hạo.
Hai con đường Khúc Thừa Dụ và Dương Đình Nghệ ở quận Cầu Giấy cũng được đặt tên theo danh nhân thời kì chống phía Bắc đô hộ.
3. Cụm “thời đầu tự chủ, độc lập”
Phía Đông Hồ Gươm là các con phố Đinh Tiên Hoàng, Lý Thái Tổ, Ngô Quyền, tên của 3 vị vua có công lớn trong thời kỳ đầu dựng nước. Cắt Bà Triệu ở phía dưới là phố Lê Đại Hành (thời Tiền Lê), Hoa Lư (kinh đô của Đại Cồ Việt dưới thời Đinh- Tiền Lê) và Đại Cồ Việt.
Giao với Lý Thái Tổ và gần với ngã 6 Tràng Tiền là các con phố được đặt tên theo tên các danh thần thời Lý gồm Lê Phụng Hiểu, Lý Đạo Thành, Tông Đản, Lý Thường Kiệt.
Lý Quốc Sư cũng là một danh nhân thời Lý, tên ông được dùng để đặt tên cho con phố có Đền Lý Quốc Sư (chùa Lý Triều Quốc Sư), cũng gần hồ Gươm.
4. Cụm “nhà Trần”
Các con đường xung quanh và giao cắt với đường Trần Hưng Đạo được đặt theo tên của các danh nhân trong hai cuộc kháng chiến chống Mông Nguyên lần 2 và 3 của nhà Trần là Trần Hưng Đạo, Trần Thánh Tông, Trần Nhân Tông, Trần Quốc Toản, Trần Bình Trọng, Yết Kiêu, Dã Tượng, Trần Quang Khải, Trần Nhật Duật, Trần Khánh Dư, Nguyễn Khoái, Đỗ Hành và theo tên của các địa danh nổi tiếng trong hai cuộc kháng chiến là Chương Dương Độ, Hàm Tử Quan, Tây Kết, Vạn Kiếp, Vân Đồn, Bạch Đằng.
Con đường được đặt theo tên của các vị tướng sẽ gần với con đường được đặt tên theo địa danh, chiến công của vị tướng đó. Trần Nhật Duật, Nguyễn Khoái với Tây Kết - Hàm Tử, Trần Quang Khải với Chương Dương Độ và Trần Khánh Dư với Vân Đồn.
Trần Hưng Đạo cuối đời về Vạn Kiếp nên con đường nối với cuối đường Trần Hưng Đạo được đặt tên là Vạn Kiếp.
2 đường nối nhau rồi giao cắt với Trần Hưng Đạo là Lê Văn Hưu, Hàn Thuyên, đây là tên của hai danh sĩ đời nhà Trần.
Con đường giao với phía nam Nguyễn Khoái là Trần Khát Chân, tên một danh tướng chống Chiêm Thành cuối đời Trần.
Hai con phố Trần Thái Tông, Trần Thủ Độ không nằm trong cụm này do mới thành lập.
5. Cụm “khởi nghĩa chống giặc Minh”
Tên của các con phố Gần hồ Trúc Bạch được đặt theo tên của các danh nhân trong cuộc khởi nghĩa chống giặc Minh gồm Đặng Tất, Nguyễn Cảnh Chân, Đặng Dung, Nguyễn Biểu.
6. Cụm “nhà Lê”
Phố Lê Thái Tổ phía Tây hồ Gươm gắn với sự tích trả gươm. Còn các con phố xung quanh được đặt tên theo tên của các tướng nổi tiếng trong khởi nghĩa Lam Sơn chống giặc Minh của Lê Thái Tổ gồm Lê Lai, Lê Thạch, Đinh Liệt, Đinh Lễ, Trần Nguyên Hãn, Nguyễn Xí.
Gần phố Lê Thái Tổ là phố Lê Thánh Tông, đây là tên của vị vua trị nước giỏi nhất trong lịch sử phong kiến Việt Nam.
7. Cụm “khởi nghĩa và triều đại Tây Sơn”
Các con phố Quang Trung, Lê Ngọc Hân, Ngô Thì Nhậm, Ngô Văn Sở, Bùi Thị Xuân, Phan Huy Chú được đặt theo tên của các nhân vật nổi tiếng và có đóng góp lớn cho khởi nghĩa và triều đại Tây Sơn.
8. Cụm “Chống Pháp thời Nguyễn” - “Cần Vương”
Hai con phố quanh di tích thành Hà Nội được đặt tên theo 2 vị quan nhà Nguyễn thủ thành Hà Nội trong hai lần Pháp đưa quân đánh ra Bắc là Hoàng Diệu và Nguyễn Tri Phương.
Các con đường ở khu vực Ba Đình - gần phố cổ được đặt tên theo những nhân vật nổi dậy khởi nghĩa, hưởng ứng phong trào “Cần Vương” giúp vua Hàm Nghi chống Pháp gồm Tôn Thất Thiệp, Tôn Thất Đảm, Phan Đình Phùng, Cao Thắng, Tống Duy Tân, Tạ Hiện, Nguyễn Quang Bích, Mai Xuân Thưởng, Nguyễn Thiện Thuật, Đốc Ngữ, Lê Trực.
Hàm Nghi và Tôn Thất Thuyết, 2 vị khởi xướng phong trào “Cần Vương”, mãi sau này mới được đặt tên đường nên ở phía khác.
9. Cụm “bạo động chống Pháp”
Tên các con phố gần cụm Cần Vương trên được đặt theo tên của những người lãnh đạo các cuộc bạo động chống Pháp sau giai đoạn Cần Vương gồm Hoàng Hoa Thám, Nguyễn Thái Học, Nguyễn Khắc Nhu, Đội Cấn, Đội Nhân. Ngoài tên của ngõ Yên Thế cũng được đặt theo tên của khởi nghĩa của Hoàng Hoa Thám.
10. Cụm “Trí thức Ái quốc”
Các con phố Phan Bội Châu, Phan Chu Trinh, Đặng Thái Thân, Ấu Triệu, Lương Văn Can, Lương Ngọc Quyến được đặt theo tên của những người yêu nước, muốn cải tổ, nâng cao tri thức cho người Việt thời Pháp thuộc.
Lương Văn Can là một trong những người khởi xướng phong trào Đông Kinh Nghĩa Thục. Vì vậy, quảng trường trên con phố Lương Văn Can được đặt tên là Đông Kinh Nghĩa Thục.
11. Cụm “Văn học Giáo dục”
Các con phố gần Văn Miếu - Quốc Tử Giám ngoài hai phố là Văn Miếu, Quốc Tử Giám thì các con phố khác được đặt tên theo các nhà giáo dục, sử học gồm Chu Văn An, Nguyễn Như Đổ, Phan Phu Tiên, Ngô Sĩ Liên và theo các nhà thơ văn trung đại gồm Bà Huyện Thanh Quan, Đoàn Thị Điểm, Đặng Trần Côn, Phan Văn Trị...
12. Cụm Tiền cách mạng tháng 8
Các con đường gần quảng trường Ba Đình được đặt theo tên của những người có đóng góp to lớn cho thành công của cách mạng tháng 8 sau này gồm hạm Hồng Thái, Lê Hồng Phong, Trần Phú, Hoàng Văn Thụ...
Ngoài ra còn có các cụm đường khác được đặt tên theo nguyên tắc trên gồm
Các con đường quanh khu vực ĐH Y - Bạch Mai được đặt theo tên của các danh nhân y khoa gồm Hồ Đắc Di, Đặng Văn Ngữ, Tôn Thất Tùng, Trần Hữu Tước, Phạm Ngọc Thạch, Hoàng Tích Trí…
Các con đường ở quanh khu vực ĐH Bách Khoa được đặt theo tên của các nhà khoa học tự nhiên, xã hội và kỹ sư gồm Đào Duy Anh, Lương Định Của, Trần Đại Nghĩa, Tạ Quang Bửu…
Các con đường ở Quận Đống Đa - Thanh Xuân, khu vực Láng được đặt theo tên các nhà văn như Nam Cao, Nguyên Hồng, Vũ Trọng Phụng, Vũ Ngọc Phan, Nguyễn Tuân, Nguyễn Huy Tưởng...
Các con phố ở khu vực Trường Chinh được đặt theo tên các vị tướng nổi tiếng trong các cuộc kháng chiến chống Pháp- Mỹ: Lê Trọng Tấn, Hoàng Văn Thái, Vương Thừa Vũ, Nguyễn Ngọc Nại…